Dyskretny urok undergroundu – recenzja „Tylko kochankowie przeżyją”

Tylko kochankowie przeżyją (2013)

Gatunek: dramat

Produkcja: Francja, Niemcy, USA, Wielka Brytania, Cypr

Reżyseria: Jim Jarmusch

Występują: Tom Hiddleston, Tilda Swinton, Mia Wasikowska, John Hurt

Czas trwania: 2 godz. 2 min.

Pozycja w fotelu: siedziałam nieruchomo, urzeczona zdjęciami i muzyką (ocena alternatywna: 8/10)

Człowiek – cóż za nędzna kreatura! Nie potrafi niczego docenić i psuje wszystko, czego dotknie. Gdy uda mu się stworzyć coś pięknego, prędko pozwala temu zniszczeć; gdy obcuje z jednostką ponadprzeciętną, plwa na nią. Homo sapiens? Pff, co najwyżej „zombie”. Obserwując tę ignorancję przez wieki, łatwo można stracić wiarę w ludzki gatunek. W końcu życie wampira to coś więcej niż pobłyskiwanie i miłosne ekscesy.

Zwłaszcza takiego wampira, któremu Byron i Shelley osobiście namieszali w głowie. Adama poznajemy w momencie, gdy po dwustu latach inkubacji choroba, jaką jest tu romantyzm, przybiera krytyczne stadium. Bohater zaszywa się w obskurnym mieszkaniu w równie zrujnowanym Detroit (mieście wybranym nie bez przyczyny), gdzie w samotności kontempluje obserwowany z ukrycia upadek ludzkości. Sięga nawet po ulubiony motyw romantyków, czyli rozważa samobójstwo. Czy żonie Adama, Evie, uda się go namówić, aby „przewrócił klepsydrę na drugą stronę”?

Ten fabularny zarys służy Jimowi Jarmuschowi jedynie jako pretekst do refleksji większego kalibru – Tylko kochankowie przeżyją to przede wszystkim diagnoza społeczna.  Choć reżyser użył formuły kojarzonej z kiczowatymi produkcjami dla nastolatek, to wykorzystał ją do celów zgoła innych niż scenarzyści Zmierzchu czy Pamiętników wampirów. Nie pozostało tu nic ani z horroru, ani z ckliwego romansu. Wszelkie typowo „wampirze” wstawki (typu wątek niesfornej Avy) mają za zadanie uatrakcyjnić fabułę i wzbogacić ją o elementy humorystyczne. Jarmusch przyjmuje perspektywę osoby długowiecznej głównie po to, aby przyjrzeć się naszej cywilizacji z dystansu. Adam i Eva, istoty o historii tak długiej, jak długa jest historia całej ludzkości (na co wskazują ich imiona), mają pełne prawo do tego, by ostro nas zganić.

Lista naszych grzechów ciągnie się w nieskończoność (momentami Tylko kochankowie… przybierają formę ekomoralitetu), lecz reżyser nie pozbawia widza ostatniej iskry nadziei. „To miasto jeszcze się podźwignie” – mówi Eva, bo wie, że historia wciąż zatacza koło. Bardzo wymowne są pierwsze sekundy filmu, kiedy gwiezdny firmament przemienia się w wirującą płytę winylową. Losy cywilizacji przypominają zapętloną listę piosenek: całe państwa rozkwitają i upadają, by po latach znowu się rozwinąć. Początek ten zapowiada również istotną rolę muzyki, która obok literatury i nauk ścisłych stanowi pole najważniejszych osiągnięć człowieka. Zmywa ona część naszych win i sprawia, że mimo narzekań na „zombizm” Adam trwa w pewnego rodzaju półzachwycie nad ludzkimi możliwościami.

O niektórych produkcjach mówi się, że powstały „dla oka”. Najnowsze dokonanie Jarmuscha cieszy również uszy, gdyż wystudiowanym kadrom towarzyszy doskonała ścieżka dźwiękowa. Hipnotyzująca i klimatyczna, nadaje filmowi undergroundowego posmaku. Za część utworów odpowiada sam reżyser i jego zespół SQÜRL, resztę soundtracku tworzą kompozycje Jozefa van Wissema, który w roku 2013 został za nie uhonorowany nagrodą Cannes Soundtrack Award. Rezultatem starań obu panów jest muzyka melancholijna, przygnębiająca (to wyrażony w dźwiękach stan psychiczny bohatera), ale też pochłaniająca i eteryczna niczym Tanger nocą.

Tylko kochankowie przeżyją mogą zaskoczyć fanów opowieści o wampirach, lecz na pewno nie miłośników Jima Jarmuscha. Reżyser Truposza zawarł tu wszystkie składowe swojej twórczości: specyficzny humor, powolną narrację, audiowizualną maestrię oraz kulturowe odniesienia. Kolejny raz okazuje się, że zestaw ten nie potrzebuje modyfikacji. Co więcej, mamy następny dowód na to, że z homo sapiens nie jest jeszcze tak źle.